Adnan Menderes, 27 Mayıs tarihinde yapılan darbe sonrasında cuntacılar tarafından oluşturulan Yüksek Adalet Divanı’nda 9 ay yargılandı. İstiklal Madalyası sahibi olan Menderes 17 Eylül 1961 tarihinde asılarak idam edildi.
Tam ismi Ali Adnan Ertekin Menderes olan 1899 senesinde Aydın’da dünyaya geldi. Ailesi varlıklı olan ve çiftçilikle uğraşan Menderes, ortaokula İzmir İttihat ve Terakki Mektebi’nde başladı.
İzmir Amerikan Koleji’ne giderek eğitimine devam eden Menderes, 1931 senesinde CHP’den Aydın milletvekili oldu ve aynı sene Ankara Hukuk Fakültesi’ne girmeyi başardı.
1935 yılında mezun olan Menderes, Yedek Subay eğitimi aldı fakat sıtma hastalığına yakalanınca 1. Dünya Savaşı’na katılamadı.
Daha sonra Kurtuluş Savaşı’na katılan Menderes, burada gösterdiği üstün başarılar dolayısıyla İstiklal Madalyası almaya hak kazandı.
İzmir’in ünlü ailelerinden olan Evliyazade Fatma Berin Hanım ile 1929 yılında dünya evine girdi ve Yüksel, Mutlu, Aydın isminde üç oğlu oldu.
CHP DÖNEMİ
Adnan Menderes, 1930 senesinde bir süre Serbest Cumhuriyet Fırkası’nın bir kolunda görev yaptı. Partinin kendini kapatmasından sonra da Cumhuriyet Halk Partisi’ne geçiş yaptı ve 1931 senesinde yapılan seçimlerde Cumhuriyet Halk Partisi’nden Aydın milletvekili oldu. Adnan Menderes, milletvekilliğine seçildiği dönemlerde en sert çıkışını, “çiftçiyi topraklandırma yasası” değerlendirilirken yaptı. Menderes, bu tavrı sonrasında partiye muhalefetten dolayı CHP’den ihraç oldu.
YENİ PARTİNİN KURULMASI
CHP’den 1945 senesinde Celâl Bayar, Fuad Köprülü ve Refik Koraltan ile birlikte ihraç edilen Menderes, Demokrat Parti’yi kurdu. 1947 senesinde yapılacak olan seçimleri CHP, bir yıl erkene aldı. 1946 senesinde CHP seçimi %85 oy ile seçimi kazandı. Menderes, Demokrat Parti sayesinde Kütahya’dan milletvekili seçildi ve tekrar meclise girdi. Menderes, ‘Beyaz Devrim’ olarak nitelendirilen 1950 yılında yapılan seçimlerde DP genel başkalığına seçildi. On yıl başkanlık eden Menderes, bu on senede Türkiye’de çok ciddi olaylar gelişti.
6-7 EYLÜL’DE YAŞANANLAR
Türkiye siyasi tarihinde 6-7 Eylül olayları olarak bilinen süreç, Menderes’i yıpratan olayların içinde en önemlilerinden biridir. Kıbrıs meselesi konusunda ikinci tur görüşmeleri Londra’da yapılırken, 6 Eylül 1955 gecesi İstanbul’da bazı gazeteler Atatürk’ün Selanik’teki evine bomba atıldığını yazması üzerine özelikle Rumlara karşı ayaklanma çıktı. Çıkan olaylarda 73 kilise, 8 ayazma, 1 havra, 2 manastır, 4 bin 340 dükkan, 110 otel ve lokanta, 21 fabrika ve 3 bin 600 ev saldırıya uğrarken, 1 papaz olaylar esnasında öldürüldü.
TBMM bu olaylar neticesinde olağanüstü toplandı ve Başbakan yardımcısı Fuad Köprülü hükümet adına bir konuşma yaptı. Köprülü, söz konusu olaylardan hükümetin haberinin olduğunu ancak gün ve saatin belli olmadığını söylemişti.
ÖĞRENCİ HAREKETLERİ İHTİLALİ GETİRDİ
1960 senesinde öğrenci hareketlerinin fazlalaşması, memnun olmayan grupların devleti sürekli memleketi bir iç karışıklığa sürüklemesi sonucunda, Silahlı Kuvvetleri ihtilal yaptı.
TSK’nın 27 Mayıs 1960 günü yaptığı darbe açıklamasında Menderes ve arkadaşları Eskişehir’den tutuklanarak Ankara’ya getirildi. Menderes, yargılanmak üzere daha sonra Yassıada’ya götürüldü.
ADNAN MENDERES VE ARKADAŞLARI 9 AY 27 GÜN BOYUNCA YARGILANDILAR
27 Mayıs darbesini gerçekleştiren cuntacıların kurdukları Yüksek Adalet Divanı, tam 9 ay 27 gün Menderes ve arkadaşlarını yargıladı. Yargılama sonrasında verilen kararda 14 kişinin idamına, 31 kişinin de ömür boyu hapse mahkum edilmesine karar verildi. Fakat, Cemal Gürsel başkanlığında toplanan Milli Birlik Komitesi; Celal Bayar, Adnan Menderes, Hasan Polatkan ve Fatin Rüştü Zorlu hariç idam cezasını çarptırılanları affetti. Celal Bayar’ın cezası yaş haddi nedeniyle ömür boyu hapse çevrilirken geri kalan 418 sanığa ise 6 ay ile 20 yıl arasında değişen hapis cezaları ve beraat kararı verildi.
SON GÜN:17 EYLÜL
Adnan Menderes hakkında alınan karar, Milli Birlik Komitesi tarafından onaylanınca, Menderes, 17 Eylül 1961 tarihinde İmralı Adası’nda idam edildi. 29 sene sonra ise alınan karar ile 17 Eylül 1990 senesinde naaşları Cumhurbaşkanı ve devlet erkanının katıldığı bir törenle İmralı’dan alındı ve İstanbul’da Adnan Menderes Bulvarı Topkapı çıkışında yapılan Anıt Mezara getirildi.
ADNAN MENDERES’E YÖNELTİLEN SUÇLAMALAR
Başvekil olarak bilinen Adnan Menderes, 13 farklı davadan yargılandı ve Bebek Davası hariç bütün davalardan suçlu bulundu.
-Örtülü ödenek paralarını zimmetine geçirmekten yargılandı.
-6-7 Eylül Olayları’na önceden haberi olduğu halde müdahale etmemek.
-Kurulan bir örgütü (Vatan Cephesi) başka bir sınıf üzerinde baskı aracı olarak kullanmak.
-Vinileks firmasına Türkiye Vakıflar Bankası’ndan kredi verdirmekle suçlandı.
-İstanbul’da Bulvar ve yol açmak için pek çok vatandaşın evini, parasını geciktirerek ya da hiç ödemeden istimlak etmek.
-Kanuna aykırı olarak üniversite basmak ve halka ateş açtırtmak
-Bazı muhalefet milletvekillerinin ve muhalefet liderinin seyahat özgürlüğünü kısıtlamak
-Döviz Yasası’nı ihlal etmek
-Devlet radyosunu siyasi çıkarları için kullanmak
-Halkı Demokrat İzmir gazetesinin matbaasını tahrip etmeye teşvik etmek
-Kırşehir’in haksız olarak ilçe yapılması
-Yargı bağımsızlığının ihlali
-1957 seçimlerinin erkene alınarak, kanuna aykırı olarak tarihinin değiştirilmesi
-Tahkikat Komisyonu’nun kurulup olağanüstü yetkilerle donatılması
-CHP’nin mallarına “haksız” yere el konulduğu iddiaları
-Anayasa ihlali