Agatha Christie’nin favori zehiri siyanür, günümüzün en tehlikeli zehirlerinin başında geliyor. Siyanürün taşınması ve elde edilmesi kolaydır. Hemen her evde fare-böcek ilacı olarak ya da bahçedeki zararlı ot ve hayvanları öldürme ilacı olarak bulunur. Ya da bu amaçlarla herhangi bir eczaneden sorgusuz sualsiz satın alınabilir. Çok kuvvetli bir zehirdir. Vücuda girişinden beş-on saniye sonra belirtileri başlar ve hızlı bir biçimde ölümle sonuçlanır. Polisiye metinlerde bu tarz ölümler dramatik etkiyi ve merak duygusunu en yüksek noktaya çıkartır. Agatha Christie bu bilinçle hareket ederek, bir çok romanında siyanürü kullanmıştır.
Romanlarda okuduğumuz bu zehirli madde son dönemde ülkemizde yaşanan toplu intihar vakalarıyla gündeme geldi. Peki siyanür nedir, özellikleri nelerdir, nerelerde kullanılır, maruz kalındığında nasıl bir etki yaratır? sorularının cevabını haberimizde bulabilirsiniz…
Siyanür nedir?
Birinci Dünya Savaşı’nda ilk kez kimyasal silah olarak kullanıldılar. Doğada ve sıkça yediğimiz ve kullandığımız ürünlerde düşük seviyelerde bulunur. Siyanürler bazı bakteriler, mantarlar ve alglerle üretilebilir. Siyanürler ayrıca sigara dumanında, araç egzozunda ve ıspanak, bambu filizleri, badem, lima fasulyesi, meyve çukurları ve tapyoka gibi yiyeceklerde bulunur.
Siyanürün özellikleri nelerdir?
Birkaç kimyasal formu vardır. Hidrojen siyanür oda sıcaklığında soluk mavi veya renksiz bir sıvıdır ve daha yüksek sıcaklıklarda renksiz bir gazdır. Acı bir badem kokusuna sahiptir. Sodyum ve potasyum siyanür, acı badem benzeri bir kokuya sahip olabilen beyaz tozlardır. Siyanojenler adı verilen diğer kimyasallar siyanürler oluşturabilir. Siyanojen klorür havadan ağır olan ve keskin bir kokusu olan renksiz bir sıvılaştırılmış gazdır. Bazı siyanid bileşikleri karakteristik bir kokuya sahipken, siyanür olup olmadığını anlamak için koku iyi bir yol değildir. Bazı insanlar siyanür kokusu alamıyor. Diğer insanlar ilk başta koklayabilir, ancak daha sonra kokuya alışırlar.
Siyanürler nerelerde kullanılır?
Tarihsel olarak, hidrojen siyanür kimyasal bir silah olarak kullanılmıştır. İçeren bileşikler pestisit ve fumigantlarda, plastiklerde, galvanik, foto geliştirme ve madencilikte kullanılır. Boya ve ilaç şirketleri de siyanür kullanıyor. Demir-çelik üretimi, kimya endüstrisi ve atık su arıtma gibi bazı endüstriyel işlemler siyanürler yaratabilir. Suyun klorlanması sırasında düşük seviyelerde siyanojen klorür üretilebilir.
İnsanlar siyanürlere nasıl maruz kalabilir?
İnsanlar günlük yaşamlarında yiyeceklerden, sigaradan ve diğer kaynaklardan düşük miktarda siyanür maruz kalabilirler. Bu maddeyi içeren yiyeceklerin yenilmesi veya içilmesi sağlık etkilerine neden olabilir. Siyanür gazı, özellikle zayıf havalandırılan bir alanda solunması, zarar verme potansiyeli en yüksek olanıdır. Siyanürlere karşı ölümcül maruz kalmalar sadece kazalardan veya kasıtlı davranışlardan kaynaklanmaktadır. Hızlı hareket eden doğaları nedeniyle siyanürler terörizmin aracı olarak kullanılabilir.
Siyanür vücutta nasıl etki eder?
Maruz kaldıktan sonra, hızla kan dolaşımına girer. Vücut küçük miktarlardaki siyanürü büyük miktarlardan farklı şekilde işler. Küçük dozlarda vücuttaki siyanid, daha az zararlı olan ve idrarla atılan tiyosiyanat olarak değiştirilebilir. Vücutta, az miktarda siyanür ayrıca form B vitamini için başka bir kimyasal madde ile birleştirmek 12 sağlıklı sinir ve kırmızı kan hücrelerinin korunmasına yardımcı olur. Büyük dozlarda, vücudun siyanürü tiyosiyanatta değiştirme kabiliyeti boğulmuş durumdadır. Büyük dozlarda, hücrelerin oksijen kullanmasını önler ve sonunda bu hücreler ölür. Kalp, solunum sistemi ve merkezi sinir sistemi siyanür zehirlenmelerine daha duyarlıdır.
Siyanür zehirlenmesinin belirtileri nelerdir?
Yüksek seviyede maruz kalınmasının sağlığa etkileri saniye ile dakikalar arasında başlayabilir. Bu tür maruziyetlerin bazı işaret ve belirtileri şunlardır:
- Zayıflık ve karışıklık
- Baş ağrısı
- Mide bulantısı / “karnınıza hasta”
- Havayı solumak ve zor nefes almak
- Bilinç kaybı / “bayılmak”
- Nöbetler
- Kalp DURMASI
Sağlık etkilerinin ciddiyeti maruz kalma yoluna ve süresine, doza ve siyanürün formuna bağlıdır.
Zehire maruz kaldığınızı düşünüyorsanız, ne yapabilirsiniz?
Eğer bu maddeye maruz kaldıysanız, aşağıdaki adımları izleyin:
- Maruz kaldığınızı düşündüğünüz alandan hızla uzaklaşın. Serbest bırakma içeride yapıldıysa, dışarı çıkın.
- Eğer maddenin yakınındaysanız, acil koordinatörler size bölgeyi tahliye etmenizi veya “yerlerine sığınmanızı” söyleyebilir. “Yerinde barınak” demek, kimyasal maddelere maruz kalmamak için iç mekanda kalmak demektir. İçerideyken tüm kapı ve pencereleri kapatın ve kilitleyin, klimaları, fanları ve ısıtıcıları kapatın ve şömine amortisörlerini kapatın.
- Üzerinde siyanür olabilecek giysileri hemen çıkarın. Mümkünse, normal olarak başın üstünden çıkarılmış giysiler (tişörtler ve kazaklar gibi), ajanla ek teması önlemek için gövdeden kesilmelidir.
- Giysilerinizi plastik bir torbaya koyun ve çantayı sıkıca kapatın.
- Plastik poşeti kullanmayın ve uygun şekilde imha edilmesiyle ilgili talimatları bekleyin.
- Giysilerinizi kapalı bir çantaya atmak sizi ve diğer insanları ek maruz kalmadan korur.
- Torbalanmış giysileri, özellikle çocuklardan uzak, güvenli bir yerde saklayın.
- Cildinizdeki siyanürleri hemen bol miktarda sabun ve suyla yıkayın ve gözlerinizi bol miktarda suyla yıkayın.
- Kontakt lensleri çıkarın ve atın.
- Gözlükleri giymeden önce sabun ve suyla yıkayın.
- Cildinizden siyanürü çıkarmak için çamaşır suyu kullanmayın.
- Gerekirse derhal tıbbi yardım isteyin.
Siyanüre maruz kalanlar nasıl tedavi edilir?
Temiz havaya maruz kalma noktasından uzaklaşmak, siyanür maruziyetinin tedavisinde önemli bir ilk adımdır. Zehirlenme, tıp uzmanları tarafından ayrıca tedavi edilebilir. Genellikle hastalara oksijen verilir. İki antidot (sodyum nitrit ve sodyum tiosülfat) genellikle ciddi siyanür zehirlenmesinin etkilerini durdurmak için kullanılır. Nöbetleri kontrol altına almak için başka ilaçlar gerekli olabilir. Ciddi belirti ve semptomlar yaşayan insanlar, özellikle “bayıldı” veya bilinçsiz olan kişilerin acil hastane bakımına ihtiyacı olacak. Herhangi bir gecikme ölümle sonuçlanabilir.
En zehirli siyanür hangisi?
En zehirli bileşeni gaz biçimindeki hidrojen siyanürdür ve solunması durumunda öldürücü etkiye sahiptir. Bu sebeple ek oksijen kaynağı ile oksijen tedariği sağlayan solunum cihazı, hidrojen siyanürle çalışırken uyarılmalıdır. Hidrojen siyanür, siyanür tuzu içeren bir solüsyona asit eklenerek elde edilir. Siyanürün alkalik solüsyonları daha güvenlidir çünkü bu tür, hidrojen siyanür gazına dönüşmez. Poliüretan yanması sonucu hidrojen siyanür açığa çıkabilir. bu sebeple poliüretanların ev ve uçak mobilyalarında kullanılması önerilmez. 200 mg kadar siyanür solüsyonu ya da katı siyanüre ya da 270 ppm gaz biçiminde siyanüre ağız yoluyla maruz kalmak birkaç dakika içerisinde öldürür.
Organik siyanürler, siyanür iyonu yaymaz bu sebeple çok düşük oranda zehir etkisi bulunmaktadır. Fakat trimetilsilil gibi bileşenler su ile temas ettiğinde siyanür iyonu yayar.
Laboratuar testleri, birisinin siyanüre maruz kalması durumunda tedavi kararlarında yardımcı olur mu?
Yüksek kan konsantrasyonu, birisinin siyanüre maruz kaldığını gösterebilirken, siyanür maruziyeti için laboratuar testleri acil tedavi kararlarını vermede faydalı olmayacaktır. Siyanide maruz kalan bir hasta, tedavi öncesinde tıbbi personelin bu testleri yapmasını beklememelidir. Belirtiler ve semptomlar varsa ve maruz kalmanın meydana geldiğine inanılıyorsa, tedavi ertelenmemelidir.